Aπό την Τζωρτζίνα Κακουδάκη, θεατρολόγο
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————–
Η παρούσα έρευνα ξεκίνησε από την ανάγκη ενημέρωσης για τα προγράμματα σπουδών σε σχέση με τη θεατρική αγωγή, το θέατρο στην εκπαίδευση, το θεατρικό παιχνίδι, τη διδακτική του θεάτρου[1], αλλά και άλλες μορφές θεατρικής παράδοσης όπως το κουκλοθέατρο και το θέατρο σκιών στα τμήματα των πανεπιστημιακών σχολών που ασχολούνται με το θέατρο και την εκπαίδευση. Στην συγκέντρωση του υλικού ρωτήθηκαν καθηγητές διαφόρων βαθμίδων σε σχέση με την διδασκαλία τους στα τμήματά τους για ανάλογα και παρεμφερή μαθήματα, βοηθώντας να σκιαγραφηθεί ένας πρώτος χάρτης της θεατρικής παιδείας που προσφέρει η τριτοβάθμια εκπαίδευση στα αντικείμενα που σχετίζονται με την διδακτική του θεάτρου στην εκπαίδευση.[2] Παρουσιάζουμε την ισχύουσα κατάσταση, όπως την καταγράφουν οι διδάσκοντες στα τμήματα θεατρικών σπουδών, τα τμήματα δημοτικής εκπαίδευσης και προσχολικής αγωγής και που προέρχονται από διάφορα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας μας.
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΤΜΗΜΑΤΑ
Στα Παιδαγωγικά Τμήματα, δημοτικής εκπαίδευσης, προσχολικής και ειδικής αγωγής πολλά είναι τα μαθήματα παιδαγωγικής και διδακτικής των διαφόρων τεχνών, βασική και απαραίτητη συνθήκη για την διδασκαλία του θεάτρου σε παιδιά ΄τη χρήση του ως εργαλείο για τη διαδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειμένων. Εδώ , ωστόσο, εστιάζουμε στα μαθήματα αυτά που έχουν άμεση απεύθυνση με τη χρήση και τη λειτουργία του θεάτρου και του δράματος στην εκπαιδευτική διαδικασία.
ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ – Τομέας Αισθητικής Παιδείας, Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκη
Στο τμήμα διδάσκονται δύο μαθήματα. Το πρώτο έχει τίτλο Εισαγωγή στη Θεατρική Τέχνη και Αγωγή. Στόχος του μαθήματος είναι να αποκτηθούν βασικές γνώσεις για ιστορικά στοιχεία για το θέατρο, για το θεατρικό χώρο και την αρχιτεκτονική θεάτρων για το θέατρο και το παιδί. Δίνονται στοιχεία απαραίτητα σε παιδαγωγούς, οι οποίοι θα χρησιμοποιήσουν τη θεατρική τέχνη και αγωγή όπως μπορεί να προσαρμοσθεί για τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών. Το μάθημα περιλαμβάνει παρακολούθηση και συζήτηση παραστάσεων παιδικού θεάτρου. Το μάθημα είναι υποχρεωτικό για το Ε και Ζ εξάμηνο, αρχικά 2 ώρες και στη συνέχεια στην πράξη πάρα πολλές ώρες μέχρι να δοθούν οι 3 τουλάχιστον παραστάσεις
Το άλλο μάθημα που διδάσκεται έχει τίτλο Κουκλοθέατρο-τεχνική-θεματολογία
Στόχος του μαθήματος είναι να αποκτηθούν βασικές γνώσεις για την οργάνωση εκδηλώσεων κουκλοθεάτρου. Εξετάζονται ιστορικά στοιχεία εξέλιξης κουκλοθέατρου, κούκλες- είδη τους και κατασκευή, έργα- θέματα, σκηνή και σκηνικά. Γίνονται πρακτικές ασκήσεις και οργανώνονται παραστάσεις κουκλοθέατρου, για τις οποίες οι φοιτητές αποτελούν ομάδα-θίασο και κάνουν όλες τις απαραίτητες εργασίες από τη συγγραφή του έργου μέχρι την τελική παράσταση. Η πρώτη παράσταση δίνεται πάντοτε για τα νήπια του Παιδικού Σταθμού του Α.Π.Θ., έτσι ώστε δοκιμάζεται άμεσα ο «θίασος» και ακολουθεί συμπερασματική συζήτηση.
Η διδάσκουσα στον τομέα κ. Σαπφώ Ταμπάκη[3] σημειώνει: «Νομίζω ότι βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή στα θέματα διδακτικής μεθοδολογίας και της σχετικής ορολογίας. Τα μαθήματα στο Τμήμα μας δοκιμάστηκαν για τρία χρόνια και μπορώ να πω ότι τα ως τώρα αποτελέσματα, κυρίως με βάση τη σχετική απόδοση των αποφοίτων μας που εργάζονται ήδη σε νηπιαγωγεία, δικαιώνουν την απόφαση για την εισαγωγή του θεάτρου από τον Τομέα Αισθητικής Παιδείας. Υπάρχει μία πολύ μεγάλη έλλειψη θεατρικής παιδείας, αρκεί να αναφερθεί εδώ ότι οι περισσότεροι φοιτητές ακόμη και με καταγωγή από μεγάλες πόλεις της χώρας πηγαίνουν για πρώτη φορά στο θέατρο κατά τις επισκέψεις που κάνουμε στο πλαίσιο των μαθημάτων. Δυσκολία υπάρχει εξάλλου και ως προς τη σχετική βιβλιογραφία-αδυναμία στις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες. Υπάρχουν σκέψεις για να προστεθούν σχετικά μαθήματα στο νέο πρόγραμμα σπουδών, το οποίο θα καθοριστεί στην τρέχουσα ακαδημαϊκή χρονιά. Πάντως, βρίσκω εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός της εισαγωγής αυτών των μαθημάτων στα σχολεία και πιστεύω ακράδαντα για την αρχή τους ήδη από το νηπιαγωγείο».
ΤΕΑΠΗ Aθήνας
Το ΤΕΑΠΗ ως τμήμα εκπαίδευσης για την προσχολική ηλικία δίνει έμφαση στο «κουκλοθέατρο». Από το χώρο του θεάτρου της κούκλας έχουν επιλεχθεί τέσσερις βασικές ενότητες: τεχνικές κίνησης θεατρικής κούκλας και απλές κατασκευές, σύγχρονο ή παραδοσιακό θέατρο σκιών, κίνηση και σύνθεση αντικείμενου, μαύρο θέατρο και σύνθεση τεχνικών. Ο στόχος είναι αποκτήσουν οι εκπαιδευόμενοι μια επάρκεια χρήσης των υλικών τους, ώστε να μπορούν να στήσουν μια σπουδή οι ίδιοι ή οι μαθητές τους με απλά μέσα κάνοντας χρήση της θεωρίας. Τα μαθήματα Θεάτρου είναι όλα επιλογής. Οι φοιτητές έχουν την υποχρέωση να επιλέξουν ένα μάθημα από τα 6 που προσφέρονται. Τα εξάμηνα είναι ενδεικτικά και βοηθητικά για να οργανώσουν οι φοιτητές το πρόγραμμα σπουδών τους.
Τα προσφερόμενα μαθήματα είναι:
Εισαγωγή στο κουκλοθέατρο (Α΄ εξάμηνο, διδάσκουσα κ. Παρούση): Εισαγωγή στις βασικές αρχές και την ιδιομορφία της τέχνης της κούκλας, στην παρουσίαση και ένταξη της στην εκπαιδευτική διαδικασία. Είδη κούκλας ως προς την τεχνική κίνησής τους, τεχνικές και είδη σκηνικής παρουσίας, κατασκευής κλασικής και σύγχρονης μορφής κούκλας, μυθοπλασία, σενάριο κουκλοθέατρου. Το κουκλοθέατρο στην καθημερινή παιδαγωγική πράξη. Στο Δ΄ εξάμηνο προσφέρεται το μάθημα Παιδαγωγικές προσεγγίσεις σ΄ ένα συνθετικό θέατρο κούκλα-φιγούρα- αντικείμενο (διδάσκουσες οι κυρίες Παρούση και Βλάχου.)
Σύγχρονες και παραδοσιακές όψεις του θεάτρου σκιών παιδαγωγικές εφαρμογές (στ εξάμηνο, διδάσκουσα Α. Παρούση). Αντικείμενο αυτού του μαθήματος είναι η διερεύνηση και η καταγραφή διαφορετικών τρόπων χρήσης του θεάτρου σκιών, ως αυτόνομης θεατρικής έκφρασης αλλά και ως μέσου διδασκαλίας των φυσικών φαινομένων, στο πλαίσιο της προσχολικής ηλικίας. Το περιεχόμενο του μαθήματος έχει δύο ενότητες: Παρουσίαση και ανάλυση διαφορετικών θεατρικών εκφράσεων του θεάτρου σκιών. Αναπαράσταση και «κατασκευή» φυσικών φαινομένων. Επιστημονική και διδακτική διάσταση. Στο πλαίσιο του μαθήματος οι φοιτητές σχεδιάζουν και εφαρμόζουν μια σειρά από εκπαιδευτικές δραστηριότητες για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας που αξιολογούνται και παρουσιάζονται σταδιακά σε νηπιαγωγεία.
Επίσης διδάσκονται και τα μαθήματα Θέατρο στην εκπαίδευση. Θεωρία και πράξη και Εισαγωγή στους κώδικες του θεάτρου: θεωρία και πράξη (Α’ και Β’ εξάμηνο, υποχρεωτική παρακολούθηση, διδασκαλία κ.Τ.Τζαμαριάς), καθώς και το μάθημα Θεατρικές εφαρμογές και διδακτική της φυσικής (Ζ΄εξάμηνο, διδασκαλία κ.Τσελφές, κ.Παρούση). Για το μάθημα απαιτείται οι φοιτητές να έχουν περάσει το μάθημα Έννοιες Φυσικών Επιστημών και το μάθημα Σύγχρονες και παραδοσιακές όψεις του θεάτρου σκιών-παιδαγωγικές εφαρμογές.
Η καθηγήτρια του τμήματος Αντιγόνη Παρούση[4] σημειώνει: «Το Θέατρο στην εκπαίδευση είναι μια τεράστια ομπρέλα. Είναι όρος γενικός και εμπεριέχει όλες τις θεατρικές εκφράσεις. Στο θέατρο μαριονέτας που διδάσκω ή διαφορετικά «στο κουκλοθέατρο», ήδη υπάρχει μια σύγχυση στην ορολογία με αποτέλεσμα να εκφράζεται κανείς περιγραφικά για το κάθε τι ή προσδιορίζοντας το ανάλογα με την περίοδο ή με τις τεχνικές του όπως: παραδοσιακό κουκλοθέατρο, σύγχρονο θέατρο σκιών, κίνηση αντικειμένου, θεατρική κούκλα, μαύρο θέατρο, κλπ). Όπως συμβαίνει παντού οι φοιτητές παίρνουν ερεθίσματα, βάσεις και, αποσπασματικά, τρόπους χρήσης. Αν ο φοιτητής πάρει όλα τα μαθήματα που του προσφέρονται, τέσσερα για την τέχνη της θεατρικής κούκλας και δύο εισαγωγικά στο θέατρο για παιδιά, έχει επάρκεια για να ξεκινήσει δουλειά με παιδιά».
Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Αλεξανδρούπολης
ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ Πανεπιστήμιο Θράκης
Στο τμήμα διδάσκονται δύο μαθήματα από τον κ. Ν. Ζερβόπουλο. Στο πρώτο εξάμηνο το μάθημα είναι επιλογής και ονομάζεται Θεατρική παιδεία Ι. Σκοπός του μαθήματος είναι να φέρει σε επαφή τους φοιτητές με τις μορφές της θεατρικής τέχνης γενικά και ειδικότερα με τα είδη που συχνά απασχολούν τους εκπαιδευτικούς στο σχολείο και κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Περιλαμβάνεται η θεωρητική κατάρτιση και αναλυτικότερα οι εξής θεματικές ενότητες: Προέλευση της Τέχνης και η αναγκαιότητά της. Αίτια της γένεσής της, Θεατρικές Μορφές. Θέατρο, Κουκλοθέατρο, Θέατρο Σκιών, Πρωτογενές υλικό: Παραμύθι, Μύθος, Θρύλος,΄Επος, Δραματική Ποίηση, Σημειολογία. Φόρμα και περιεχόμενο: Πομπός, Δέκτης και Μέσα, Τρόποι χρήσης των μέσων. Μεθοδολογικές αρχές. Στο δεύτερο εξάμηνο το μάθημα Θεατρική Παιδεία ΙΙ έχει πρακτικό μέρος, του «στησίματος» μιας θεατρικής παρουσίασης, είτε αυτή είναι απλή απαγγελία, αφήγηση, είτε κανονική παράσταση. Οι θεματικές ενότητες έχουν ως εξής: Το κουκλοθέατρο και το Θέατρο Σκιών ως παράσταση (θέαμα) και ως δραστηριότητα, Θεατρικό παιχνίδι – Παιδικό θέατρο. Θέματα και εφαρμογές, Δραματοποίηση.
Π.Τ.Δ.Ε.- Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος
Ανάμεσα σε άλλα μαθήματα στο τμήμα ΠΤΔΕ διδάσκεται το μάθημα Θεατρικό παιχνίδι, ένα μάθημα βιωματικό με θεωρητικό υπόβαθρο της παιδαγωγικής του θεάτρου, με σχεδιασμούς δράσεων και πρακτικές εφαρμογές. Είναι μάθημα επιλογής, υποχρεωτικής παρακολούθησης.
Η καθηγήτρια του μαθήματος Περσεφόνη Σέξτου [5] σημειώνει « Ο όρος Θέατρο στην εκπαίδευση είναι ένας ευρύτατος όρος που περιλαμβάνει εφαρμογές που λαμβάνουν χώρα στο σχολικό περιβάλλον από εκπαιδευτικούς αλλά και από συνεργασίες μεταξύ εκπαιδευτικών και καλλιτεχνών όπως εφαρμογές θεατρικού παιχνιδιού, δραματοποίησης, εκπαιδευτικού δράματος, σχολικού θεάτρου και θεατροπαιδαγωγικών προγραμμάτων. Ως προς την ελληνική ορολογία για την περιγραφή διαφόρων εφαρμογών του θεάτρου και των θεατρικών τεχνικών στην εκπαίδευση νομίζω ότι είμαστε σε καλό δρόμο όμως υπάρχουν ακόμη προβλήματα μεταφράσεων από δάνεια και αντιδάνεια όρων της αγγλοσαξονικής και γαλλικής κουλτούρας»
ΤΜΗΜΑΤΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
Στα τμήματα θεατρικών σπουδών οι φοιτητές έχουν μια σειρά καλλιτεχνικών και βιωματικών μαθημάτων που εισάγει τους φοιτητές σε πολλές προαπαιτούμενες δεξιότητες σε σχέση με την θεατρική αγωγή. Τα τελευταία χρόνια πάντως, και με την απορρόφηση θεατρολόγων στα ολοήμερα σχολεία, τα μαθήματα, με στόχο την θεατρική αγωγή και την διδακτική του θεάτρου στο ελληνικό επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα, τα τμήματα θεατρολογίας και θεάτρου έχουν προσθέσει πιο ειδικευμένα μαθήματα για την κάλυψη του τομέα «Θέατρο και εκπαίδευση».
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ – ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ- Τμήμα Θεατρικών Σπουδών
Τα μαθήματα ονομάζονται Θεατρική Αγωγή Α΄ και Θεατρική Αγωγή Β΄. Είναι υποχρεωτικά κατ’ επιλογή, και διδάσκεται 6 ώρες την εβδομάδα, σε δύο εξάμηνα. Για το στόχο και το περιεχόμενο της διδασκαλίας καθώς και την διδακτική προσέγγιση του θέματος οι καθηγητές του μαθήματος Ιωσήφ Βιβιλάκης και Ευανθία Στιβανάκη[6] σημειώνουν: «Το μάθημα διδάσκεται από το 2001 και διαρκώς αναπτύσσεται, ώστε οι θεατρολόγοι να γίνουν ικανοί να ανταπεξέλθουν σε μια μελλοντική τους δράση και διδασκαλία στο σχολείο (Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση). Σε αυτό το πλαίσιο, ιδίως τα τελευταία χρόνια, επιδιώκουμε να φέρουμε τους φοιτητές σε επαφή με ποικίλες εφαρμογές θεάτρου ή θεατροειδείς μορφές πάνω στις οποίες εκπαιδευόμενοι θα μπορούσαν να τους χρησιμεύσουν ή να αποτελέσουν μέρος του εξοπλισμού τους και να ανταπεξέλθουν στο ευαίσθητο όσο και θεμελιακό αντικείμενο του θεάτρου στην εκπαίδευση, του ρόλου, της αξίας και εν τέλει της παιδαγωγικής, ψυχολογικής διδακτικής και αισθητικής αναγκαιότητάς του. Για το λόγο αυτό κάθε εβδομάδα λάμβανε χώρα ένα βραχύ σεμινάριο ή εργαστήριο των οποίων ηγούντο ειδικοί επιστήμονες και καλλιτέχνες[7]. Ταυτόχρονα, οι 70 και πλέον φοιτητές που συμμετείχαν στα εργαστήρια και στο μάθημα ανέλαβαν να παρουσιάσουν κατά ομάδες εκτεταμένο απόσπασμα ή διασκευή με δύο τρόπους (κλασική φόρμα και εναλλακτική).[8]»
Στο Β΄ Εξάμηνο έμφαση δίνεται στις μεθόδους, τις τεχνικές, τις αναλυτικές συνθετικές και καλλιτεχνικές προτάσεις που θα μπορούσαν να περιλαμβάνονται στο ανέβασμα της Ερωφίλης του Χορτάτση, με χωρισμό σε ομάδες (θίασος με πολλαπλές διανομές-τρεις υποομάδες για τους ρόλους και μία ομάδα για το Χορό), ομάδα μουσικής (σύνθεση και εφαρμογή), ομάδα χορογραφίας (σύνθεση και εφαρμογή), ομάδα σκηνικών και κοστουμιών (μελέτη και εφαρμογή), ομάδα Προγράμματος και διαφήμισης, ομάδα διαχείρισης. Στο πλαίσιο του μαθήματος πραγματοποιήθηκαν δύο εκπαιδευτικές εξορμήσεις με προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές σε σχολεία όλων των βαθμίδων (καθώς και ειδικά σχολεία) της Σάμου και Αστυπάλαια.
Οι καθηγητές των μαθημάτων αυτών υπογραμμίζουν: «Οι φοιτητές μας, επίσης, στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης σε ρέουσες συνθήκες διδασκαλίας υποχρεώθηκαν να παρακολουθήσουν θεατρικές δράσεις έτσι όπως εκτελούνται σήμερα στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες και εκπαιδευτικές κοινότητες και να συμμετάσχουν σε αυτές με την άδεια του υπεύθυνου εκπαιδευτικού του σχολείου ώστε να γνωρίσουν και εντέλει να αξιολογήσουν μεθόδους, τρόπους, μέσα και αποτελεσματικότητα των σύγχρονων μορφών του θεάτρου στην εκπαίδευση. Όλα τα παραπάνω, που αναφέρθηκαν συνοπτικά, θεωρούμε ότι είναι σημαντικά εφόδια για τη μελλοντική δράση των θεατρολόγων στα σχολεία. Βέβαια, το θέμα είναι εξαιρετικά πλατύ και εξόχως σημαντικό, ώστε να θεωρηθεί ότι αγγίζει την επάρκεια. Εξάλλου, όποιος συμμετέχει ενεργά στην εκπαιδευτική πράξη δεν μπορεί να θεωρήσει ποτέ τον εαυτό του επαρκή, εφόσον ζητούμενο και για τον κάθε εκπαιδευτικό είναι η διά βίου επιμόρφωση, η διαρκής διεύρυνση των οριζόντων του, των γνώσεων, των μορφών και των εφαρμογών.
Είναι φανερό ότι τα θεσμοθετημένα μαθήματα στο σχολείο για το θέατρο έχουν σχεδόν προσχηματική ισχύ και διακρίνονται για τη δειλία και αμηχανία τους ως προς την ουσία του αντικειμένου. Το θέατρο στο σχολείο χρειάζεται να αποκτήσεις διαστάσεις σαφείς, ουσιαστικές, συστηματικές και πολλαπλές, όπως με ποικίλους τρόπους παρέχονται όχι μόνο στον ανεπτυγμένο κόσμο αλλά ακόμη και σε χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου. Το θέατρο στην ελληνική εκπαίδευση δεν έχει τη θεσμική θέση που του αξίζει, παρότι οι Έλληνες είναι εφευρέτες του θεάτρου και παρά το γεγονός ότι το θέατρο στο σχολείο ασκείται συστηματικά μόνο από ορισμένους εκπαιδευτικούς στο φιλότιμο και στην αξιοσύνη των οποίων το κράτος άτυπα και χωρίς ουσιαστική ενθάρρυνση αναθέτει.
Με αυτά τα δεδομένα, φυσικά και δεν είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί το εύρος της θεατρικής τέχνης στο σχολείο ούτε μορφικά ή παιδαγωγικά ή κοινωνικά ή αισθητικά. Πεποίθησή μας είναι η σοβαρή θεσμοθέτηση του θεάτρου στο σχολείο, η αξιοποίηση των όσων έχουν γίνει ήδη και η συστηματική και ουσιαστική παρουσία του θεατρολόγου στο σχολείο με θεσμική εκπαιδευτική οντότητα. Εκτιμώντας τα παραπάνω θεωρούμε ότι και τα σχετικά εγχειρίδια είναι αποσπασματικά, ανεπαρκή και εν πολλοίς άστοχα.»
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΜΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ – ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ – ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΟΥ
Στο Τμήμα Θεάτρου του Α.Π.Θ. διδάσκονται μαθήματα με τίτλους Δραματοποίηση (στο 7ο εξάμηνο) και Το θέατρο στο σχολείο (στο 8ο εξάμηνο) και είναι υποχρεωτικά, τρεις ώρες κάθε εβδομάδα. Τα μαθήματα αποτελούν μια ενότητα και έχουν στόχο να εισαγάγουν τους φοιτητές στις θεωρητικές αρχές και στη μέθοδο του Εκπαιδευτικού Δράματος (Ε.Δ.- Drama in Education), προκειμένου να αποκτήσουν ένα εφόδιο για την ενδεχόμενη ενασχόλησή τους στο μέλλον με τη διδασκαλία του σχετικού μαθήματος στην εκπαίδευση ή για τη συνεργασία τους με άλλους συναφείς φορείς.
Στο μάθημα Δραματοποίηση οι φοιτητές έχουν την ευκαιρία μέσα από βιωματικά εργαστήρια να αφομοιώσουν τις θεωρητικές αρχές στις οποίες στηρίζεται το Ε.Δ.. Τα εργαστήρια παρουσιάζουν ποικιλία. Άλλα από αυτά αφορούν το Ε.Δ. ως αυτόνομο καλλιτεχνικό μάθημα, ενώ άλλα την αξιοποίησή του ως μέσου για τη διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειμένων του προγράμματος σπουδών και ως μέσου κοινωνικής παρέμβασης. Εξάλλου, ορισμένα εργαστήρια είναι σχεδιασμένα για να καλύψουν τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των μαθητών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης ενώ άλλα των μαθητών της Δευτεροβάθμιας.
Στο μάθημα Θέατρο στο σχολείο που διδάσκεται το επόμενο εξάμηνο, εξετάζονται τα εξής θέματα: Η διαδικασία που οδηγεί από το Ε.Δ. στην παράσταση, το Ε.Δ. ως εργαλείο για τη διδασκαλία του μαθήματος της Θεατρικής Αγωγής στο ολοήμερο δημοτικό σχολείο και του μαθήματος της θεατρολογίας στο λύκειο, και σχεδιασμός μαθήματος και πρακτική εφαρμογή σε σχολεία, θέμα στο οποίο αφιερώνεται το μεγαλύτερο μέρος του εξαμήνου. Οι καθηγήτριες στο τμήμα Άβρα Αυδή[9] και Μελίνα Χατζηγεωργίου[10] σημειώνουν: «Θεωρούμε ότι παρέχονται στους φοιτητές επαρκή εφόδια, για να ασχοληθούν με το θέατρο στην εκπαίδευση. Σκόπιμο θα ήταν, ωστόσο, να ενισχυθεί περισσότερο η παιδαγωγική κατάρτιση των φοιτητών ιδιαίτερα μέσω της πρακτική άσκησης σε σχολεία, ενδεχομένως στο πλαίσιο των αναφερθέντων μαθημάτων.»
Στα υποχρεωτικά μαθήματα θεατρικής αγωγής περιλαμβάνονται ακόμη και τα μαθήματα Το θέατρο για παιδιά και νέους και Θεατρικό παιχνίδι, μάθημα βιωματικό με θεωρητικό υπόβαθρο της παιδαγωγικής του θεάτρου, σχεδιασμού δράσεων και πρακτικές εφαρμογές στα σχολεία, θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα, με θεωρητικό υπόβαθρο της παιδαγωγικής του θεάτρου, που διδάσκει η Περσεφόνη Σέξτου.
ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΤΡΑΣ
Στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πάτρας διδάσκονται δύο μαθήματα επιλογής (χειμερινό και εαρινό εξάμηνο στο 4ο έτος) σχετικά με το θέατρο και την εκπαίδευση. Στο μάθημα Παιδαγωγική Κατάρτιση ΙΙΙ: Διδακτική του θεάτρου (θεωρία) στόχος είναι η εξoικoίωση των φοιτητών με τις θεατρικές και εμψυχωτικές τεχνικές και θεωρίες, η καλλιέργεια της συνθετικής και αναλυτικής σκέψης για την δημιουργία παραστατικών εμπειριών στην σχολική τάξη και την θεατρική ομάδα.. Εξετάζονται οι βασικοί άξονες της θεατρικής παιδείας στο σχολείο: η παράσταση, θεατρικό παιχνίδι, θεατρική αγωγή, δράμα στην εκπαίδευση, αλλά και θέματα όπως η σημερινή πραγματικότητα της θεατρικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, η θεατρική αγωγή στο ολοήμερο σχολείο, στη Β΄βάθμια εκπαίδευση, στα καλλιτεχνικά σχολεία, οι καλλιτεχνικοί αγώνες, τα εκπαιδευτικά βιβλία , η αξιοποίηση των άλλων τεχνών στην θεατρική αγωγή, το εκπαιδευτικό λογισμικό, Βασικές αρχές του θεάτρου ως εκπαιδευτικό εργαλείο- Οι μαθησιακοί στόχοι, η καλλιτεχνική εκπαίδευση μέσα στο ευρύτερο παιδαγωγικό και γνωστικό πλαίσιο, ο «άλλος στο θέατρο», η αντιμετώπιση και η διδακτική του θεάτρου στις «ειδικές» κατηγορίες ομάδων, η θεατρική εκπαίδευση ενηλίκων.
Στο μάθημα Παιδαγωγική Κατάρτιση ΙV: Διδακτική του θεάτρου (πρακτική άσκηση) οι φοιτητές μπαίνουν σε διαδικασία εφαρμογών όπως πλάνα μαθημάτων , υποδειγματικές διδασκαλίες, σκηνικές συνθέσεις, λειτουργία εμψυχωτή στην τάξη, δραματοποίηση θεατρικών κειμένων με μεθόδους θεατρικές (αποστασιοποίηση, αφήγηση, στοιχεία από θέατρο της επινόησης και περφόρμανς), κουκλοθέατρο. Επίσης οργανώνεται μια θεατρική «εξόρμηση» όλου του τμήματος σε δημοτικό σχολείο της περιοχής (όπου συμμετέχουν όλοι οι φοιτητές και όλοι οι μαθητές του σχολείου- περίπου 150 παιδιά- με συντονιστή τη γγράφουσα και τον θεατροπαιδαγωγό Ηλία Πίτσικα), επισκέψεις και συναντήσεις με τους συντελεστές των παιδικών παραστάσεων του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Πάτρας, καθώς και υποχρεωτικές παρακολουθήσεις πρακτικής άσκησης σε ολοήμερα σχολεία της Πάτρας και συμμετοχή σε εργαστήρια και κέντρα δημιουργικής απασχόλησης για τα παιδιά στην περιοχή.
Η διδάσκουσα στο τμήμα, Τζωρτζίνα Κακουδάκη[11] σημειώνει: «Ο όρος Θέατρο στην εκπαίδευση είναι εξαιρετικά διευρυμένος στα πλαίσια του μαθήματος. Ασχολούμαστε με θέματα που ξεκινούν από το θέατρο για να καταλήξουν στην παιδαγωγική και θέματα που ξεκινούν από έναν παιδαγωγικό στόχο για να καταλήξουν σε ένα σκηνικό αποτέλεσμα με στοιχεία καλλιτεχνικής δημιουργίας. Το μάθημα ξεκινάει με έμφαση στις γνώσεις για το θέατρο που έχουν οι φοιτητές από προηγούμενα μαθήματα θεατρικής πρακτικής και θεατρολογίας και από εκεί προσπαθούμε να ανασύρουμε τις γνώσεις που μπορούν να αξιοποιηθούν σε μια ομάδα μη επαγγελματιών ή νέων. Είναι βασικό, οι νεαροί θεατρολόγοι να βρίσκουν τρόπους για να αξιοποιούν τις γνώσεις και τις θεατρικές τους εμπειρίες, τόσο για την διδακτική τους επάρκεια στην τάξη, όπου το θέατρο είναι ένα επικοινωνιακό εργαλείο, όσο και για την εφαρμοσμένη αισθητική που καλούνται να διδάξουν στα διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα που μπορούν να απασχοληθούν. Η αυτοπεποίθηση για το γνωστικό τους αντικείμενο μπορεί να αφομοιώσει πολύ γρήγορα τα παιδαγωγικά ζητούμενα και να δημιουργήσει ένα δυναμικό κράμα ενός εμψυχωτή με θεωρητική κατάρτιση, απαραίτητες προϋποθέσεις για έναν σύγχρονο δάσκαλο. Στα μαθήματα αυτά οι όποιες αδυναμίες γίνονται ανάγλυφες και είναι στην ευθύνη του καθενός να συνεχίσει να επιμορφώνεται μετά την αποφοίτησή του.»
ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΝΑΥΠΛΙΟΥ
Στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών στο Ναύπλιο διδάσκονται δύο μαθήματα σχετικά με την παιδαγωγική του θεάτρου (η παρακολούθηση είναι υποχρεωτική για όλους τους φοιτητές του τρίτου έτους). Στο χειμερινό εξάμηνο διδάσκεται το μάθημα Το δράμα και το θέατρο στην εκπαίδευση με διδακτικό στόχο τη θεωρητική και η πρακτική κατάρτιση των φοιτητών σε θέματα που άπτονται με το θέατρο και το δράμα στην εκπαίδευση.
Περιεχόμενο του μαθήματος είναι οι μορφές του θεάτρου στην εκπαίδευση. Το εκπαιδευτικό δράμα στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο, θεωρίες για το εκπαιδευτικό δράμα, η σχέση του με άλλες μορφές θεατρικής έκφρασης, οι συνθήκες διεξαγωγής του και η μέθοδος διδασκαλίας του, στοιχεία, τεχνικές και συμβάσεις του δράματος και του θεάτρου στην εκπαίδευση, από το Εκπαιδευτικό Δράμα στη θεατρική παράσταση. Το μάθημα περιλαμβάνει, επίσης, εργαστήρια πρακτικής κατάρτισης των φοιτητών σε τεχνικές δραματικής έκφρασης.
Στο εαρινό εξάμηνο του 3ου έτους διδάσκεται το μάθημα Η διδακτική του θεάτρου στην εκπαίδευση με διδακτικό στόχο τη θεωρητική και η πρακτική κατάρτιση των φοιτητών σε θέματα διδακτικής του θεάτρου σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Το μάθημα αναλύει τους γενικούς στόχους του θεάτρου στην εκπαίδευση: Μεθοδολογία και Γενικό πλαίσιο διδασκαλίας του θεάτρου στην εκπαίδευση, η διδακτική του θεάτρου στο Νηπιαγωγείο, στο Δημοτικό σχολείο, στο Γυμνάσιο, στο Ενιαίο Λύκειο. Το μάθημα περιλαμβάνει εργαστήρια πρακτικής κατάρτισης των φοιτητών σε βασικές στρατηγικές και τεχνικές διδασκαλίας του θεάτρου στην εκπαίδευση. Επίσης είναι υποχρεωτικές για κάθε φοιτητή υποδειγματικές διδασκαλίες και παρακολουθήσεις διδασκαλιών σε σχολεία της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του νομού Αργολίδας..
Ο καθηγητής του μαθήματος Αστέριος Τσιάρας[12] σημειώνει «Η άποψή μου είναι ότι είναι επαρκής η κατάρτιση των φοιτητών για ν’ ανταποκριθούν στο ρόλο του δασκάλου του μαθήματος της Θεατρικής Αγωγής σε οποιαδήποτε βαθμίδα της εκπαίδευσης. Ήδη έχει προκαλέσει αίσθηση στην εκπαιδευτική κοινότητα της Αργολίδας η συχνή επίσκεψη των φοιτητών μας σε σχολικές τάξεις όλων των βαθμίδων για παρακολουθήσεις και διδασκαλίες. Μάλιστα το τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου σχεδιάζει να προσθέσει περισσότερα μαθήματα για το θέατρο στην εκπαίδευση, όπως και να ιδρύσει μεταπτυχιακό πρόγραμμα σχετικό μ’ αυτό το επιστημονικό αντικείμενο.
Οι παραπάνω σχεδιασμοί του τμήματος για το θέατρο στην εκπαίδευση με καλύπτουν πλήρως ως προς το ερώτημα τι μπορεί να προστεθεί σ’ αυτόν τον τομέα.»
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
Από τις παραπάνω πληροφορίες και απόψεις γίνεται σαφές ότι στον χώρο του Πανεπιστημίου ολοένα και περισσότερο γίνεται αντιληπτή η ανάγκη για ειδικές σπουδές στο Θέατρο και την εκπαίδευση. Οι διδάσκοντες έχουν τις κεραίες τους συντονισμένες και προσπαθούν να αφομοιώσουν όλες τις τάσεις και τα ρεύματα της θεατρικής αγωγής, με όλη την συζήτηση για το πόσο τo θέατρο και το δράμα είναι εργαλεία για την διδασκαλία άλλων αντικειμένων ή είναι μια καλλιτεχνική δραστηριότητα της εκπαίδευσης∙ oι διδακτικές ενότητες προσπαθούν να καλύψουν όλες τις πλευρές, αντανακλώντας την πραγματικότητα της ελληνικής εκπαίδευσης. Φυσικά ο δρόμος είναι μακρύς αλλά μια πρώτη μεγάλη αλλαγή στα εκπαιδευτικά προγράμματα των παιδαγωγικών και θεατρολογικών τμημάτων είναι, νομίζω, πλέον σαφής.
[1] Έννοιες και εφαρμογές συναφείς μεταξύ τους που συχνά αναφέρονται σε μία παρόμοια ύλη σπουδών που αποκλίνει κυρίως σε σημεία ιδεολογικά ή σε ειδικές σπουδές του καθηγητή που προσδιορίζουν τη στοχοθεσία του.
[2] Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής παρουσιάζονται εδώ ακολουθώντας ένας οδηγό ερωτήσεων που εστάλησαν σε όλους όσους διδάσκουν συναφή αντικείμενα στα πανεπιστημιακά τμήματα. Οι ερωτήσεις ήταν οι ακόλουθες:
Ποιος είναι ο τίτλος του μαθήματος που διδάσκετε στο Πανεπιστήμιο, ποιο το περιεχόμενο και ο στόχος της διδασκαλίας; (παρακαλώ αναφέρετε αν είναι επιλογής ή υποχρεωτικό, πόσα εξάμηνα, ώρες και πόσα χρόνια διδάσκεται)/ Πώς αντιλαμβάνεστε τον όρο «Θέατρο στην εκπαίδευση» στην διδακτική σας μεθοδολογία; Νομίζετε ότι έχει καθιερωθεί μια σύγχρονη ελληνική ορολογία για να περιγράψει τις διάφορες εφαρμογές του θεάτρου και των θεατρικών τεχνικών στην εκπαίδευση;/Με τι εφόδια βγαίνουν οι απόφοιτοι από το τμήμα σας; Eίναι επαρκή, κατά τη γνώμη σας, για τα θεσμοθετημένα μαθήματα ( όπως το μάθημα «Θεατρική αγωγή» στο δημοτικό σχολείο, θέατρο όπως προβλέπεται στο ωρολόγιο πρόγραμμα, θεατρολογία στην Α΄ Λυκείου, θέατρο τα καλλιτεχνικά και μουσικά σχολεία κ.ά. ) ή για την αξιοποίηση της θεατρικής τέχνης στην διδακτική των άλλων μαθημάτων ή το θέατρο ως κοινωνική παρέμβαση ή ως παραστατική εφαρμογή στην σχολική θεατρική ομάδα κτλ. στην τυπική και μη τυπική εκπαίδευση;/ Αν είχατε την δυνατότητα να προσθέσετε κάτι στο πρόγραμμα της σχολής που διδάσκετε τι θα ήταν αυτό, έτσι ώστε οι απόφοιτοι να είναι καταλληλότεροι για την εκπαίδευση ( σε όλες τις βαθμίδες); / Παρακαλώ, αν μπορείτε σημειώσετε την προέλευση των σπουδών σας και την παρούσα θέαση σας στο Πανεπιστήμιο;
Η απουσία της σημαντικής γνώμης κάποιων συναδέλφων δεν είναι λόγω κάποιας πρόθεσης της έρευνας αυτής και απουσιάζουν από εδώ για λόγους που αφορούν τους ίδιους ή και τα τμήματά τους και σε καμία περίπτωση δεν είναι από προσωπικές επιλογές του συντάκτη. Ελπίζουμε, ωστόσο, να μπορέσουμε σε ένα επόμενο τεύχος, να έχουμε την γνώμη και άλλων συναδέλφων που, από τη θέση τους, μπορούν και πρέπει να διευρύνουν ισότιμα τον διάλογο για την θεατρική παιδεία στη χώρα μας.
[3] Η Δρ. Σαπφώ Ταμπάκη είναι Λέκτορας στον Τομέα Αισθητικής Παιδείας, Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
[4] Η Αντιγόνη Παρούση έχει αποφοιτήσει από τη Σχολή Νηπιαγωγών, Παιδαγωγικό τμήμα Νηπιαγωγών ΑΠΘ, ΜΔΔΕ Ειδική Αγωγή, Θεατρική Ακαδημία Σόφιας. Στο ΤΕΑΠΗ έχει δουλέψει 10 χρόνια ως /407 με ένα μάθημα επιλογής. Από το 2003 είναι Λέκτορας στη Θέση «Παιδαγωγική θεατρικής έκφρασης» με 4 μαθήματα.
[5] Η Περσεφόνη Σέξτου είναι κάτοχος Πτυχίου Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Master of Arts Theatre Studies, Lancaster University, Ph.D. Drama and Theatre Education,
University of London. Διδάσκει ως επιστημονικό διδακτικό προσωπικό με τη σύμβαση 407/80 στο Τμήμα Θεάτρου Θεσσαλονίκης και στο Π.Τ.Δ.Ε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
[6] Οι Ιωσήφ Βιβιλάκης και Ευανθία Στιβανάκη είναι Επίκουροι καθηγητές στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών με μεγάλη διδακτική εμπειρία στην Β βάθμια εκπαίδευση
[7] ανάμεσά τους ο Μιχάλης Μερακλής, Εύα Κοταμανίδου, Χρήστος Μπουλώτης, συγγραφέας παιδικών βιβλίων, Άλκηστις Κοντογιάννη, Ξένια Καλογεροπούλου, Σάσα Βούλγαρη, Γιώργος Γαλάντης, Άθως Δανέλλης, Απόστολος Μαγουλιώτης, Σταμάτης Κραουνάκης, Ruth Margraff.
[8] Μέσα από τα θεατρικά έργα Ερωφίλη, Θυσία του Αβραάμ, Φορτουνάτος, Κατζούρμπος, Ευγένα, Ιφιγένεια εν Ληξουρίω, Βαβυλωνία, Γενικός Γραμματεύς κ.ά. ή ένα δραματοποιημένο νεοελληνικό διήγημα της αρεσκείας τους.
[9] Η Άβρα Αυδή είναι φιλόλογος, με μεταπτυχιακές σπουδές στο αρχαίο θέατρο. Παρακολούθησε το τριετές πρόγραμμα Θεατρικής Παιδείας στη Σ.Ε.Λ.Μ.Ε. Θεσ/νίκης, σειρά μεταπτυχιακών μαθημάτων για το Εκπαιδευτικό Δράμα στο University of Central England.Στο Τμήμα Θεάτρου διδάσκει βάση του νόμου 407.
[10] Η Μελίνα Χατζηγεωργίου είναι δασκάλα (Πτυχίο Πρωτοσχολικής και Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, New York University) με μεταπτυχιακές σπουδές στη Δραματική Τέχνη στην Εκπαίδευση (University of Central England) και στις Διεθνείς Σχέσεις.
[11] Προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές και ,υποψήφια Διδάκτωρ Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Αθήνας, απόφοιτη δραματικής σχολής Στοά , θεατροπαιδαγωγός, διδάσκει τα μαθήματα θεατροπαιδαγωγικής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πάτρας από το 2003 με σύμβαση βάση του νόμου 407.
[12]παιδαγωγός- εμψυχωτής, κοινωνιολόγος, διδάκτωρ στο επιστημονικό αντικείμενο του θεατρικού παιχνιδιού, διδάσκων στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου με σύμβαση έργου 407.
Theatereality 